Πριν αρκετά χρόνια (1996) γράφτηκε από τον Christian Morrison, στέλεχος του ΟΟΣΑ, μια Έκθεση με τίτλο The Political Feasibility of Adjustment[1]. Η έκθεση βασίζεται σε μελέτες της εφαρμογής μέτρων που επέβαλε το ΔΝΤ σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής κατά τη δεκαετία του 1980 και περιέχει συστάσεις προς κυβερνήσεις που θέλουν, με το πρόσχημα των (λεγόμενων) «διαρθρωτικών αλλαγών» στις οικονομίες των χωρών τους, να διαλύσουν το κοινωνικό κράτος χωρίς να εμποδιστούν από επικίνδυνες λαϊκές αντιδράσεις.
Ο «τσελεμεντές» του ΟΟΣΑ για τη συντριβή υπόδουλων λαών
Christian Morrisson: «The Political Feasibility of Adjustment»
Πριν αρκετά χρόνια (1996) γράφτηκε από τον Christian Morrison, στέλεχος του ΟΟΣΑ, μια Έκθεση με τίτλο The Political Feasibility of Adjustment[1]. Η έκθεση βασίζεται σε μελέτες της εφαρμογής μέτρων που επέβαλε το ΔΝΤ σε χώρες της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής κατά τη δεκαετία του 1980 και περιέχει συστάσεις προς κυβερνήσεις που θέλουν, με το πρόσχημα των (λεγόμενων) «διαρθρωτικών αλλαγών» στις οικονομίες των χωρών τους, να διαλύσουν το κοινωνικό κράτος χωρίς να εμποδιστούν από επικίνδυνες λαϊκές αντιδράσεις.
Αυτό το εγχειρίδιο του καλού δικτάτορα είναι μεν του ΟΟΣΑ, αλλά προορίστηκε για χρήση από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, καθώς και από υποτελείς (σε αυτούς) κατοχικές κυβερνήσεις. Ο «τσελεμεντές» περιέχει και οδηγίες παράκαμψης της αντισυνταγματικότητας (των αντιλαϊκών μέτρων του ΔΝΤ) σε ορισμένες χώρες, καθώς και «ευγενικά διατυπωμένες» συστάσεις προς τις (κατοχικές) κυβερνήσεις να πετσοκόψουν το δικαίωμα της απεργίας και να επιμηκύνουν τη διάρκεια της παραμονής τους στην εξουσία (π.χ. 5 αντί για 4 χρόνια) έτσι ώστε να μπορέσουν να εφαρμόσουν τα αντιλαϊκά μέτρα. Ειδικά για το θέμα των .υπερβολικά δημοκρατικών(!) Εθνικών Συνταγμάτων, όταν αυτά εμποδίζουν τις (νεοφιλελεύθερες) μεταρρυθμίσεις, ο συγγραφέας αναφέρει ως παράδειγμα το Εκουαδόρ, στο οποίο (δήθεν) δεν εφαρμόστηκαν οι σωστές πολιτικές λόγω του συντάγματός του, παρόλο που στο Εκουαδόρ, όχι μόνο εφαρμόστηκαν οι ίδιες (αισχρές) πολιτικές (του ΔΝΤ) αλλά οι εξαιρετικά αρνητικές συνέπειές τους και οι διάτρητοι (αρπαχτικοί) στόχοι τους, άφησαν εποχή. Η «βοήθεια» του ΔΝΤ προς το Ecuador είχε κύριο σκοπό να βοηθήσει τις Τράπεζες και όχι το λαό, σύμφωνα με δημοσίευμα της διεθνούς οικολογικής οργάνωσης Φίλοι της Γης (το 1999, τρία χρόνια μετά την κυκλοφορία του παρόντος «τσελεμεντέ»).
Παρατίθενται χαρακτηριστικά αποσπάσματα της εν λόγω Έκθεσης:
Το ΔΝΤ κάνει καλό
«Από τη μια, η αντιπολίτευση θα ρίξει όλα τα βάρη των μέτρων στην κυβέρνηση, ενώ από την άλλη, αν η κυβέρνηση περιμένει να ξεσπάσει η κρίση πριν πάρει τα μέτρα, θα έχει ελάχιστο χώρο για να ελιχθεί σε μια ενδεχόμενη πολιτική κρίση. (...). Τελικά, μια ενδεχόμενη προσφυγή στο ΔΝΤ μπορεί να κάνει καλό σε μια κυβέρνηση, μιας και θα μπορέσει να απαντήσει στους επικριτές της ότι η συμφωνία με το ΔΝΤ της επιβλήθηκε, δεν το ήθελε.»
Διακομματική υποστήριξη
«Αν μια κυβέρνηση πρόκειται να χρειαστεί επαρκή χώρο για πολιτικές μανούβρες για την προσαρμογή, πρέπει να υποστηριχθεί από ένα ή δύο μεγάλα κόμματα κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας, και όχι από έναν συνασπισμό μικρών κομμάτων, που σημαίνει ότι ένα ευθέως πλειοψηφικό σύστημα για κοινοβουλευτικές εκλογές προτιμάται από απλή αναλογική αντιπροσώπευση (ή τουλάχιστον έναν συνδυασμό των δύο). Υπάρχουν και άλλες μέθοδοι ενδυνάμωσης της εκτελεστικής εξουσίας, όπως η πιθανότητα προσωρινών έκτακτων/ειδικών εξουσιών ή η θέσπιση εκ των υστέρων ελέγχου από τη δικαστική εξουσία, ώστε να αποφευχθεί πιθανό εκ των προτέρων μπλοκάρισμα του προγράμματος από το δικαστικό σώμα. Ένα δημοψήφισμα μπορεί να αποδειχθεί αποτελεσματικό όπλο για μια κυβέρνηση, υπό την προϋπόθεση ότι μόνο η κυβέρνηση μπορεί να το καλέσει.»
Περί συνδικάτων
«Αν οι εργαζόμενοι σε εταιρίες του δημοσίου τομέα είναι οργανωμένοι σε δυνατά συνδικάτα, μπορεί να αναδειχτούν πολύ αποτελεσματική αντιπολίτευση ενάντια στις κυβερνητικές αποφάσεις (χιλιάδες απολύσεις ή ιδιωτικοποιήσεις). Κάθε πολιτική που αποδυναμώνει αυτόν το «συντεχνιασμό» είναι επιθυμητή: από οικονομικής σκοπιάς, αυτό θα εξαφάνιζε οποιαδήποτε εμπόδια για ανάπτυξη, ενώ από πολιτική σκοπιά η κυβέρνηση θα αποκτούσε ελευθερία κινήσεων σε περίοδο προσαρμογής. Μπορεί να πει κανείς ότι τέτοια πολιτική θα ξεσηκώσει αντιδράσεις, αλλά είναι σαφώς προτιμότερο να δοθεί αυτή η μάχη όταν η οικονομική κατάσταση είναι ικανοποιητική, από το να δοθεί σε περίοδο κρίσης και αδυναμίας. Τέτοιες πολιτικές μπορούν να λάβουν πολλές μορφές: εγγυήσεις μίνιμουμ υπηρεσιών, εκπαίδευση επιπλέον ειδικευμένων εργαζόμενων, ιδιωτικοποιήσεις ή κατάτμηση σε πολλές επιχειρήσεις που θα ανταγωνίζονται η μία την άλλη, όπου είναι εφικτό.»
Το κατάλληλο τάιμινγκ
«Παρατηρούμε μια σχέση, μια καθυστέρηση τριών με έξι μηνών, ανάμεσα στην ανακοίνωση των μέτρων σταθεροποίησης και τις κοινωνικές αντιδράσεις, απεργίες ή διαδηλώσεις. Αυτό είναι ενδιαφέρον, γιατί αποδεικνύει ότι, σε αντίθεση με την θεωρία των "αναλογικών προσδοκιών", οι πολιτικές αντιδράσεις εμφανίζονται όχι τη στιγμή που ανακοινώνονται, αλλά τη στιγμή που εφαρμόζονται.»
Περικοπές μισθών
«Επιδόματα μπορούν να περικοπούν σε συγκεκριμένους τομείς, χρησιμοποιώντας μια πολιτική διακρίσεων, έτσι ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο να ενωθούν οι δημόσιοι υπάλληλοι σε ένα κοινό μέτωπο. Προφανώς δεν συμβουλεύουμε να κοπούν τα επιδόματα των δυνάμεων ασφαλείας σε δύσκολες πολιτικές καταστάσεις, όπου η κυβέρνηση μπορεί να τους χρειαστεί.
Τίποτα δεν είναι πιο επικίνδυνο από το να λαμβάνονται καθολικά οικονομικά μέτρα για να λυθεί ένα μακροοικονομικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, αν η κυβέρνηση θέλει να μειώσει τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων, πρέπει να τους κόψει σε έναν τομέα, να τους παγώσει σε άλλον, και ακόμα και τους αυξήσει σε έναν πολιτικά ευαίσθητο τομέα.»
Τα πιο εφαρμόσιμα μέτρα
«Μπορούμε να προτείνουμε σειρά μέτρων που μπορούν να παρθούν χωρίς ιδιαίτερη πολιτική δυσκολία. Για να μειωθεί το δημοσιονομικό έλλειμμα, υπάρχουν πολύ ουσιαστικές περικοπές στις δημόσιες επενδύσεις ή συμμάζεμα των λειτουργικών εξόδων που δεν εμπεριέχουν πολιτικό ρίσκο. Όταν κόβουμε τα λειτουργικά έξοδα, δεν το κάνουμε μειώνοντας την ποσότητα της παρεχόμενης υπηρεσίας, ακόμα και αν αυτό γίνει σε βάρος της ποιότητας. Για παράδειγμα, μπορούμε να κόψουμε τα λειτουργικά έξοδα σε σχολεία ή πανεπιστήμια, αλλά θα ήταν επικίνδυνο να μειωθεί ο αριθμός των μαθητών/φοιτητών. Οι οικογένειες θα αντιδράσουν βίαια αν τα παιδιά τους δεν μπορούν να σπουδάσουν, αλλά θα δεχτούν με ήπιες αντιδράσεις μια σταδιακή μείωση της ποιότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης, ενώ τα σχολεία μπορούν προοδευτικά και για συγκεκριμένους σκοπούς να ζητήσουν -και να πάρουν- συνεισφορές από τις οικογένειες, ή να παύσουν κάποια συγκεκριμένη δραστηριότητα. Αυτό δεν πρέπει να γίνει παντού ταυτόχρονα, πρέπει να γίνει αρχικά σε ένα σχολείο αλλά όχι κατευθείαν σε όλα τα σχολεία μιας γειτονιάς, ώστε να αποφευχθεί μια γενικευμένη δυσαρέσκεια.»
Απεργίες δασκάλων
«Οι απεργίες των καθηγητών-δασκάλων δεν προκαλούν από μόνες τους ιδιαίτερο πρόβλημα για μια κυβέρνηση, αλλά είναι εμμέσως επικίνδυνες, όπως έχουμε πολλές φορές δει, μιας και αφήνουν ελεύθερους τους μαθητές να διαδηλώνουν.»
Μέτρα προς αποφυγήν
«Πολλοί κάτοικοι φτωχών περιφερειών νιώθουν απελπισμένοι και αποκλεισμένοι σε σύγκριση με τον υπόλοιπο αστικό πληθυσμό. Βανδαλισμοί και λεηλασίες σε πιο εύπορες περιοχές είναι λοιπόν μια διέξοδος γι' αυτούς. Αν ένα σταθεροποιητικό μέτρο -παύση επιδοτήσεων, για παράδειγμα- προκαλέσει ραγδαία άνοδο στις τιμές των βασικών αγαθών, αυτοί οι πληθυσμοί θα αντιδράσουν βίαια πάνω στην απελπισία τους. Τέτοια μέτρα χαμηλώνουν βίαια το ήδη χαμηλό επίπεδο της ζωής τους, και όταν φτάσουν σε αυτό το σημείο, οι φτωχοί δεν έχουν τίποτε άλλο να χάσουν.
Το πρώτο μέτρο που πρέπει να επισημανθεί είναι η αποφυγή μέτρων "χαλάρωσης" σε περιόδους ευημερίας, μιας και δημιουργεί "κεκτημένα δικαιώματα", που μετά είναι δύσκολο να αμφισβητηθούν.
Αν δεν μπορεί να αποφευχθεί αύξηση τιμών, πρέπει να ληφθούν κάποιες προφυλάξεις. Είναι αναγκαίο να αυξηθούν πρώτα οι τιμές στα "ενδιάμεσα" αγαθά, και όχι στα προϊόντα βασικής ανάγκης στα οποία στηρίζονται τα φτωχά νοικοκυριά. Αν σκοπεύουμε να αυξήσουμε κατόπιν και τις τιμές των βασικών αγαθών, πρέπει να δώσουμε για ένα χρονικό διάστημα πριν μετριοπαθείς αυξήσεις μισθών.»
Στιβαρή διακυβέρνηση
«Σε περιόδους πραγματικών αναμετρήσεων, το ειδικό πολιτικό βάρος ενός επικεφαλής του κράτους μπορεί να αναδειχτεί σε καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχία της αναδιάρθρωσης. Οι κυβερνήσεις πάντα έχουν μια πραγματική δυνατότητα να αντισταθούν, βέβαια, χάρη στο στρατό και την αστυνομία. Σε κάποιες περιπτώσεις π.χ. στο Εκουαδόρ, η κυβέρνηση δεν έδρασε όταν ξέσπασαν απεργίες. Όταν οι αναταραχές μπορεί να απειλούν το καθεστώς, παρ' όλα αυτά, η ειδική παρουσία τού αρχηγού τού κράτους είναι εξαιρετικά ισχυρός παράγοντας. Έτσι έγινε στο Μαρόκο, την Ακτή Ελεφαντοστού και τη Βενεζουέλα, όπου ο πρόεδρος είχε αυτή την εξουσία επειδή το κόμμα έλεγχε την προεδρία, το Κοινοβούλιο και το μεγαλύτερο συνδικάτο.»
